بررسی عملکرد پژوهشکده محیط‌ زیست در جلسه هیئت‌رئیسه دانشگاه

گالری عکس
در این نشست که 20 بهمن 98 در سالن شورای حکیم برگزار شد، دکتر کاظم ندافی رئیس پژوهشکده محیط‌زیست به معرفی فعالیت‌های این پژوهشکده پرداخت و گفت: یکی از اولویت‌های نظام‌های سلامت دنیا شناسایی عوامل خطر بیماری‌ها و مرگ و همچنین برنامه‌ریزی برای کنترل آن است.

آلودگی محیط زیست و عوارض ناشی از آن
دکتر ندافی با اشاره به طبقه‌بندی عوامل خطر بیماری‌ها به سه دسته رفتاری، متابولیک و محیطی گفت: آلودگی محیط‌زیست بزرگ‌ترین عامل خطر محیطی و مرگ در دنیا است. تقریباً 92 درصد از مرگ‌های منتسب به آلودگی محیط‌زیست در کشورهای با درآمد کم و متوسط رخ می‌دهد. مواجهه با مواد شیمیایی و آلودگی‌های محیط‌زیست در دوران جنینی و سال‌های اول زندگی می‌تواند منجر به بیماری، ناتوانی، مرگ زودرس و همچنین کاهش توان یادگیری شود لذا کودکان در معرض بیشترین خطرات ناشی از این قبیل آلودگی‌ها هستند.
رییس پژوهشکده محیط‌زیست بابیان اینکه در سال 2015  مرگ‌های منتسب به آلودگی محیط‌زیست در دنیا  9 میلیون مورد بوده که این تعداد معادل 16 درصد از کل مرگ‌های دنیا بوده است افزود: مواجهه با آلودگی هوا و آلودگی آب‌وخاک مردم را بیشتر از رژیم غذایی بانمک بالا، چاقی، مصرف الکل، تصادفات جاده‌ای، یا سوءتغذیه کودک و مادر می‌کشد.
وی افزود: شمار مواد مرگ ناشی از آلودگی‌های محیطی بیش سه برابر مجموع مرگ ناشی از ایدز، سل و مالاریا است و تقریباً 15 برابر تعداد موارد مرگ ناشی از جنگ و همه اشکال خشونت است.
رییس پژوهشکده محیط‌زیست با اشاره به بار بیماری‌های عوامل خطر محیطی در ایران در سال 2017 گفت: 51 هزار مرگ (13 درصد) ناشی از عوامل خطر محیطی است و تعداد سال‌های ازدست‌رفته عمر ناشی از آن بیش از یک‌میلیون و 648 هزار سال یعنی معادل 8 درصد کل سال‌های ازدست‌رفته عمر است که برای همه عوامل خطر در نظر گرفته‌شده است.
 دکتر ندافی با مقایسه درصد سال‌های ازدست‌رفته عمر در اثر عوامل خطر محیطی در ایران با سایر نقاط جهان گفت: اگر ایران را ازنظر سال‌های ازدست‌رفته عمر با کشورهای منطقه و کشورهای با درآمد بالا مقایسه کنیم وضعیت ایران بد نیست و حتی نسبت به کشورهای با درآمد بالا وضعیت خوبی داریم. نگرانی که وجود دارد آن است که در همه دنیا عوامل خطر محیطی روند کاهشی دارد ولی این روند در ایران  افزایشی است که باید برای کنترل و کاهش آن برنامه‌ریزی کرد.
وی با اشاره به عوامل خطر محیطی در ایران گفت: حدود 50 درصد عوامل خطر مربوط به آلاینده ذرات معلق هوا (PM2.5)، در مرحله بعد مربوط به مواجهه با فلزات سنگین نظیر سرب و در مراحل بعدی به ترتیب مربوط به عوامل خطر شغلی، ازن، آب آشامیدنی ناسالم، دفع غیربهداشتی فاضلاب و سایر عوامل با درصد کمترتر است.
رییس پژوهشکده محیط‌زیست با مقایسه عوامل خطر محیطی در سال‌های 1990 و 2017 در دنیا و ایران گفت:  در دنیا جایگاه آلودگی هوای آزاد با ذرات معلق هوا از ردیف پانزدهم در سال 1990 به‌ردیف هشتم کاهش پیداکرده است و نشان می‌دهد که در دنیا جایگاه آلودگی هوا به‌عنوان یک عامل خطر محیطی اهمیت بیشتری یافته است و در ایران نیز کم‌وبیش این مورد صدق می‌کند.
وی با اشاره به درصد تغییر سال‌های ازدست‌رفته عمر ناشی از عوامل خطر محیطی در سال‌های 1990 و 2017 گفت: هوای داخل اماکن مسکونی و عمومی که یکی از عوامل مهم بیماری و مرگ است بهبود چشمگیری پیداکرده که به دلیل توسعه شبکه گازرسانی در کشور است. همچنین در زمینه شاخص‌های دفع بهداشتی فاضلاب شاهد 91 درصد بهبود بوده‌ایم و ازنظر  دسترسی به تسهیلات شستشوی دست 80 درصد و آب آشامیدنی  سالم 73 درصد افزایش  داشتیم که نشان‌دهنده بهبود این شاخص‌ها در کشور است. اما در مقابل در زمینه ازن تروپوسفری، رادن، عوامل خطر شغلی و مواجهه با فلزات سنگین شاهد تنزل رتبه بوده‌ایم.
دکتر ندافی با اشاره به فلسفه تأسیس پژوهشکده محیط‌زیست گفت: با توجه به نقش عوامل خطر محیطی در بار بیماری‌ها، ضرورت وجود یک مجموعه پژوهشی دانشگاهی به‌منظور بررسی وضعیت این عوامل و تأثیر آن بر سلامت در کشور و همچنین تولید شواهد لازم برای  سیاست‌گذاران و افزایش آگاهی‌های عموم مردم موجب شد، در سال 1382 ابتدا مرکز تحقیقات محیط‌زیست و سپس با توسعه فعالیت‌های این مرکز پژوهشکده محیط‌زیست در سال 1389 تشکیل شود.
رییس پژوهشکده محیط‌زیست به معرفی مراکز تحقیقاتی و گروه‌های فعال در پژوهشکده پرداخت و گفت: این مجموعه از سه مرکز تحقیقات آلودگی هوا، مرکز تحقیقات کیفیت آب و مرکز تحقیقات مواد زائد جامد تشکیل‌شده است و در کنار آن چهار گروه مستقل پژوهشی مشغول فعالیت هستند.
دکتر ندافی شمار طرح‌های مصوب مرکز را با احتساب طرح‌های ارتباط با صنعت 293 مورد برشمرد و گفت: از این تعداد 45 مورد مربوط به  طرح‌های ارتباط با صنعت است. همچنین 42 درصد از هزینه‌های صرف شده در پژوهش را از منابع خارج دانشگاه و سازمان‌های بین‌المللی تأمین کردیم.
رییس پژوهشکده محیط‌زیست،  بابیان اینکه بسیاری از فعالیت‌های انجام‌شده مبتنی بر نیاز جامعه بوده و برای رفع مشکلات مردم انجام‌شده؛ به بخشی از این فعالیت‌ها اشاره کرد و گفت: کمی‌سازی اثرات آلودگی هوای شهر تهران از سال 89 تا 97، برآورد بار بیماری‌های ناشی از عوامل خطر محیطی در کشور، تهیه و ارزیابی 25 گزارش پیوست سلامت، کمک به ترسیم پروفایل کشوری گاز رادن، تدوین و انتشار بیش از 90 گایدلاین، تهیه و تدوین نقشه فقر آبی کشور، ارزیابی سیستم‌های تصفیه آب خانگی نمونه‌ای از  فعالیت‌های پژوهشی مبتنی بر نیاز جامعه است.
وی افزود: بعضی از گایدلاین‌ها ده‌ها هزار بار دانلود شده که نشان می‌دهد موردتوجه متخصصان و علاقه‌مندان قرار دارد. همچنین این پژوهشکده از سوی وزارت بهداشت و دفتر سازمان بهداشت جهانی، در زمینه بررسی تغییرات اقلیم و اثرات آن بر سلامت نقش مؤثری را برعهده دارد.
دکتر ندافی به تهیه گزارش بررسی پدیده انتشار بوی نامطبوع شهر تهران توسط پژوهشکده اشاره کرد و گفت: براساس داده‌های موجود و تحلیل‌های انجام‌شده منشأ آلودگی در مناطق جنوبی واقع‌شده است که در بعضی موارد عدد بو در بعضی از منابع انتشار به بیش از 11 هزار می‌رسد و مفهوم آن این است که اگر یک حجم از هوای بودار را با 11 هزار برابر از حجم هوای پاک مخلوط‌کنیم بازهم بوی آن استشمام می‌شود.
رییس پژوهشکده محیط‌زیست یکی دیگر از وظایف این پژوهشکده را ارتقاء آگاهی عموم افراد از عوامل خطر محیطی برشمرد و گفت: یکی از این اقدامات ارائه راهنمای پاک‌سازی اماکن مسکونی پس از سیلاب است که چندین بار تجدید چاپ و به مناطق سیل‌زده ارسال‌شده تا مردم با استفاده از آن بتوانند منازل خود را پاک‌سازی کنند.
وی با اشاره به ارزیابی ماسک‌های تنفسی و میزان محافظت آن گفت: 50 ماسکی که در سطح شهر عرضه می‌شود را با تجهیزات تخصصی مورد ارزیابی قراردادیم که در بین آن‌ها فقط 5 یا 6 نوع ماسک قابلیت محافظت فردی مناسبی دارند و سایر ماسک‌ها دارای نقایصی در ساخت و عملکرد هستند که از راندمان آن‌ها می‌کاهد.
دکتر ندافی از تدوین گایدلاین چگونگی حفاظت در برابر پرتوهای فرابنفش خورشیدی خبر داد و گفت: بعضی مسائل محیط‌زیست مانند پرتوهای فرابنفش راهکاری جز آموزش به مردم ندارند بر این اساس این راهنما تدوین و در اختیار عموم مردم قرارگرفته است.
رییس پژوهشکده محیط‌زیست با اشاره به فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی و بین‌الملل پژوهشکده به بیان چالش‌های آن پرداخت و گفت: فضای فیزیکی و آزمایشگاه‌های این پژوهشکده به نسبت حجم فعالیت آن محدود است. از سوی دیگر لازم است در گردش مالی طرح‌های  ارتباط با صنعت تسریع شود. همچنین امکان پذیرش دانشجوی پژوهش محور نیز که پیش‌ازاین وجود داشت، مجدداً فراهم شود.
در ادامه هریک از معاونان و روسای مراکز تحقیقاتی پژوهشکده محیط‌زیست به بیان عملکرد و چالش‌های این مجموعه پرداختند و اعضای هیئت‌رئیسه نیز نکاتی را در این زمینه مطرح کردند.

بررسی عملکرد کوهورت سلامت شغلی کارکنان
در ادامه دکتر محمدعلی صحرائیان معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه و دکتر محمدرضا منظم، مجری طرح کوهورت سلامت شغلی کارکنان، گزارشی از روند فعالیت این مرکز ارائه کردند.
دکتر صحرائیان بابیان اینکه کوهورت سلامت کارکنان چند سالی است که به همت دکتر منظم و حمایت دکتر ملک‌زاده در دانشگاه فعالیت دارد افزود: ما در برابر سلامت کارکنان خود مسئول هستیم. در این کوهورت بیش از 4 هزار تن از کارکنان، ازنظر سلامت عمومی، میزان افسردگی، استرس، شنوایی و بینایی و بیماری‌های قلبی و... بررسی شدند در مواردی که بیماری شناسایی می‌شد، همکاران  به پزشک ارجاع شدند.
وی با اشاره به چالش‌های این مرکز گفت: در حال حاضر برای ادامه فعالیت این مرکز باید نسبت به تأمین فضا و هزینه‌های موردنیاز آن در هیئت‌رئیسه تصمیم‌گیری کنیم.

بررسی سلامت بیش از 4 هزار تن از کارکنان
سپس دکتر منظم در تشریح فعالیت کوهورت سلامت شغلی کارکنان گفت: کوهورت کارکنان باهدف بررسی سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و شغلی در کارکنان اجرا می‌شود. فاز صفر مطالعه آن از زمستان 95و فاز ثبت‌نام آن از ابتدای سال 97 آغاز شد که تا پایان سال 99 ادامه دارد.
مجری طرح کوهورت کارکنان با قدردانی از همکاران خود در این طرح گفت: تا 16 بهمن 98، 4 هزار و 554 نفر در این مطالعه شرکت کردند. روزانه به‌طور میانگین 15 نفر پذیرش می‌شوند حدود 5 یا 6 ساعت آزمایش‌های لازم را انجام و پرسشنامه‌های مربوطه را پاسخ می‌دهند.
وی بابیان اینکه این مطالعه حداقل 8 هزار حجم نمونه دارد افزود: براساس برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده هر چهار سال یک‌بار معاینات را تکرار و سالانه به‌صورت تلفنی پیگیری می‌کنیم.
دکتر منظم با اشاره به برخی یافته‌های این مطالعه گفت: برخی بیماری‌ها و اختلالات مانند سندروم متابولیک IDF، بیماری‌های عروق کرونر و آنژین صدری، دریچه قلب، پرفشاری خون، سابقه دیابت، چاقی، اختلالات تیروئید و کبدی شناسایی شدند.
مجری طرح کوهورت کارکنان به بیان ویژگی‌های این مطالعه پرداخت و گفت: ابرازهای استفاده‌شده در این طرح به میزان کافی قابل‌اطمینان هستند و کنترل کیفی منطبق با استانداردهای ایزو در این مطالعه وجود دارد. همچنین پروتکل همکاری با محققان دانشگاهی تدوین و امکان افزودن کوهورت‌های تخصصی با هزینه بسیار کم در آن وجود دارد.
در ادامه هریک از اعضای هیئت‌رئیسه به بیان دیدگاه‌های خود درخصوص ادامه روند فعالیت کوهورت سلامت کارکنان پرداختند.

تاکید بر پیگیری مسائل زیست‌محیطی به زبان علمی
سپس رییس دانشگاه در جمع‌بندی مباحث مطرح‌شده، از تلاش دکتر ندافی و همکاران پژوهشکده محیط‌زیست قدردانی کرد و گفت: جا دارد از دکتر مصداقی نیا یاد کنیم که یکی از چهره‌های قدیمی و دوست‌داشتنی دانشگاه هستند و سال‌ها مدیریت دانشکده بهداشت را برعهده داشتند؛ همچنین همکارانی که در پایه‌گذاری این پژوهشکده تلاش کردند و ادامه‌دهندگان راه ایشان هستند.
وی عملکرد پژوهشکده را با توجه به محدودیت‌های موجود مثبت ارزیابی کرد و گفت: دانشکده بهداشت و پژوهشکده محیط‌زیست کارنامه قابل قبولی دارد و ممکن لازم باشد با توجه به شرایط کشور کارهای بیشتری را انجام دهد که حتماً همکاران به آن توجه دارند.
رییس دانشگاه با قدردانی از دکتر فتوحی که همکاری مشترکی با اغلب مراکز دانشگاه دارد افزود: بسیاری از واحدهایی که در هیئت‌رئیسه گزارش داده‌اند در فعالیت‌های خود به همکاری دکتر فتوحی اشاره‌کرده‌اند که جا دارد از ایشان نیز تشکر کنم.
وی با اشاره به نکات مطرح‌شده در این جلسه، در تأکید بر پژوهش‌های کاربردی و مبتنی بر نیاز جامعه گفت: یکی از راه‌هایی که باعث می‌شود فعالیت مراکز دیده و معرفی شود، همین گزارش‌های هفتگی هیئت‌رئیسه دانشگاه است. مدت‌هاست گروه‌های آموزشی، مراکز تحقیقاتی و پژوهشکده‌ها به معرفی عملکرد خود در هیئت‌رئیسه می‌پردازند و گزارش آن در سایت دانشگاه منتشر می‌شود.
دکتر کریمی با تأکید بر توسعه روابط دانشکده بهداشت و پژوهشکده محیط‌زیست با دانشگاه و سازمان‌های بیرونی گفت: دانشکده بهداشت ازجمله دانشکده‌هایی است که مدیر تربیت می‌کند و اساتید آن ارتباط مستقیم با وزارت بهداشت، مراکز بیرون دانشگاهی و سازمان‌های بین‌المللی دارند و این ارتباط می‌تواند در دانشگاه بیش از این  تقویت شود.
وی افزود: در مورد ارتباط گروه‌ها و مراکز تحقیقاتی با رسانه‌ها نیز دانشگاه نقش تسهیل‌کننده را دارد و این گروه‌ها هستند که باید دستاوردهای خود را اطلاع‌رسانی کنند. به‌جای اینکه یک نفر از دانشگاهی دور از شهری کوچک در مورد کیفیت مواد غذایی مصاحبه  کند و باعث ایجاد این‌همه دردسر در جامعه شود؛ باید دانشکده بهداشت و پژوهشکده محیط‌زیست که دارای انبوهی از تولیدات کاربردی هستند به معرفی دستاوردهای علمی خود بپردازند.
رییس دانشگاه بابیان اینکه درمورد مسائل مربوط به محیط‌زیست و آب‌وهوا باید واقع‌بینانه قضاوت کنیم گفت: محدودیت‌های موجود باعث رفع مسئولیت همکاران این مجموعه نمی‌شود. شما رشته‌ای را باعلاقه انتخاب کرده‌اید و باید عوارض آن را نیز بپذیرید. عشق و علاقه اساتید حوزه بهداشت اغلب بیشتر از پزشکان به توده مردم است چراکه آنان بیشتر در کف اجتماع، روستاها، کنار قنات، جاده‌ها، جویبارها و مزارع حضور دارند.
دکتر کریمی با تأکید براینکه همچون گذشته با زبان علمی مسائل زیست‌محیطی را پیگیری کنید افزود: در هر زمینه‌ای که نیاز به کمک دانشگاه داشتید از شما حمایت خواهیم کرد.
وی با اشاره به چالش فضای فیزیکی پژوهشکده گفت: در مورد مسائل ایمنی ساختمان گل که پژوهشکده در آن واقع‌شده، نظرات کارشناسی را بپذیرد و تا زمانی که جای بهتر و مناسب‌تری را تهیه نکردید؛ برای مقاوم‌سازی آن هر اقدامی لازم است انجام دهید؛ دانشگاه نیز در این زمینه حمایت می‌کند. در بلندمدت هم فضای کافی در منطقه 18 و 22 و بلوار فردوس وجود دارد که می‌تواند برای فعالیت مراکز تحقیقاتی طراحی شود.
دکتر کریمی در پایان سخنان خود بار دیگر از تلاش‌های دکتر ندافی و تیم همراه قدردانی کرد و گفت: به شما خسته نباشید می‌گویم تاکنون فعالیت‌های خوبی را انجام داده‌اید.
خبرنگار: سمیرا کرمی
عکس: وحید مزاجردی